Rodzina - Religia - Społeczeństwo 2009

NOTA POSTBADAWCZA

Zespół badawczy Instytutu Socjologii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w dniach od 1 do 10 maja 2009 zrealizował ogólnopolskie badanie serii Polski Pomiar Postaw i Wartości (podtytuł: Rodzina - religia – społeczeństwo 2009). Badanie przeprowadzono na reprezentacyjnej próbie Polaków w kategoriach wiekowych powyżej 18 roku życia (N = 1334 respondentów zróżnicowanych pod kątem wieku, płci, wykształcenia, sytuacji społeczno-zawodowej, miejsca zamieszkania, regionu zamieszkania itd.). Narzędzie badawcze składało się z 4 modułów tematycznych tworzących omnibusowy kwestionariusz wywiadu socjologicznego. Moduły obejmowały następujący zakres zagadnień społecznych: zmiany w obrębie rodziny i budżetów domowych (Martyna Kawińska, Katedra Demografii i Statystyki); religijność i moralność Polaków (ks. Sławomir H. Zaręba, Katedra Socjologii Religii), Trzeci Sektor w Polsce, aktywność społeczna i polityczna Polaków, stosunek do Nowych Ruchów Religijnych, kryzys ekonomiczny oraz pluralizm religijny (Marcin Zarzecki, Katedra Socjologii Religii), migracja zewnętrzna Polaków, stosunek do cudzoziemców, kryzys ekonomiczny, uczestnictwo w kulturze (Rafał Wiśniewski, Katedra Socjologii Kultury). Celem badania było zdobycie aktualnych danych dotyczących kluczowych charakterystyk statystyczno-socjologicznych społeczeństwa polskiego. 

Współczesne tendencje o odkładaniu w czasie decyzji o zawarciu związku małżeńskiego, a co za tym idzie o urodzeniu pierwszego dziecka znajdują potwierdzenie w przeprowadzonym badaniu. Małżeństwo jest jednak nadal najbardziej akceptowaną formą życia Polaków (65,5% odpowiedzi), na drugim miejscu jest małżeństwo poprzedzone związkiem nieformalnym (21,2% wskazań), następnie związek nieformalny bez zawierania małżeństwa (5,5% odpowiedzi) oraz mieszkanie samotne (4,7% wskazań). Małżeństwo, jako sposób życia dla swojego dziecka, wybrałoby 70,3% Polaków, zaś małżeństwo poprzedzone związkiem nieformalnym 23,9% respondentów. Ponad 62% respondentów negatywnie postrzega zmniejszającą się liczbę zawieranych związków małżeńskich (48,4% negatywnie, 13,7% bardzo negatywnie). Wysoki jest również odsetek respondentów negatywnie 52% i bardzo negatywnie 13,7% oceniających wzrost liczby rozwodów. Tendencje te znajdują również odniesienie w negatywnej ocenie (45,9% negatywnie, 14,6% bardzo negatywnie) dotyczącej wzrastającej liczby urodzeń pozamałżeńskich. Wśród przyczyń świadomej rezygnacji lub odkładania w czasie decyzji o zawieraniu związku małżeńskiego dominują trudności mieszkaniowe (80,4% odpowiedzi) i trudności w znalezieniu pracy (78% wskazań), natomiast jako mniej ważne przyczyny respondenci oceniają osłabienie znaczenia instytucji małżeństwa (34,9% odpowiedzi), wzrost społecznej akceptacji związków nieformalnych (33,7% odpowiedzi) i współzamieszkiwanie z rodzicami (30,5% wskazań). Równocześnie ponad 70% respondentów (30,4% jako bardzo ważne, 40,9% jako ważne), uznaje że posiada taką liczbę dzieci jaką zamierzało mieć, natomiast praca zawodowa to czynnik, który ogranicza ponad 46% respondentów (15,3% bardzo ważne, 30,6% ważne) w podjęciu decyzji o urodzeniu dziecka (kolejnego dziecka).

Aktualną religijność Polaków charakteryzują przywiązanie do wiary oraz udział w praktykach religijnych. Nadal 81,4 % deklaruje się bądź to jako głęboko wierzący bądź wierzący, zaś łączny wskaźnik praktykujących systematycznie i niesystematycznie kształtuje się na poziomie 79%. Blisko 2/3 Polaków (64,1%) przyznaje się do uczestnictwa w niedzielnej mszy świętej, ale do codziennej modlitwy indywidualnej już tylko 46,8%. Utrzymuje się tendencja do przestrzegania przekazywanych z pokolenia na pokolenie praktyk i zwyczajów o charakterze pobożnościowym: zwyczaje związane z Bożym Narodzeniem oraz Wielkanocą przestrzegane są przez 98% Polaków, a tradycja udziału w uroczystościach ku czci zmarłych przez 96,1%. Potwierdza to również uczestnictwo w nabożeństwach: majowym (55,9%), do Miłosierdzia Bożego (40,5%), fatimskim (28,6%), czy drodze krzyżowej (63,1%). Księdza z wizytą duszpasterską przyjmuje 92,2% respondentów, a intencję mszalną w ostatnim roku zamówiło 45,7% badanych. W wymiarze postaw moralnych obserwuje się wysoki wskaźnik akceptacji norm Dekalogu (średni wskaźnik odpowiedzi „zdecydowanie wiążące”: 81,6%) oraz – wprawdzie nieco niższy – katolickiego modelu etyki seksualnej (odrzuca: niewierność małżeńską - 88,7%; aborcję – 67,9%; eutanazję – 60,5%; rozwód - 55,5%; zapłodnienie in vitro – 38,5%). Jednak co drugi badany przychyla się do stosowania środków antykoncepcyjnych (49,9%). Obserwuje się wyraźny brak akceptacji dla homoseksualizmu, który odrzuca 61,9% badanych. Ze względu na stopień zaufania do Kościoła instytucjonalnego, najwyższym zaufaniem cieszy się papież (odpowiedzi „bardzo duże” i „duże”: 46,9% i 33,7%), prymas (odpowiednio: 25,2% i 30,8%), proboszcz (odpowiednio: 25% i 25,9%), biskup diecezji respondenta (odpowiednio: 21,1% i 29%), episkopat (odpowiednio: 16,7% i 25,9%).

W polskim społeczeństwie ujawnia się niezwykle niski wskaźnik poczucia podmiotowości obywatelskiej. Podmiotowość obywatelska oznacza poczucie świadomości własnego indywidualnego wpływu na życie publiczne. Innymi słowy jest to przekonanie o możności oddziaływania za pomocą procedur demokratycznych na struktury państwowe. Jedynie 6,2% Polaków jest zdania, iż mają wpływ na sprawy powiatu i gminy, w której mieszkają, 21% odpowiedzi opiera się na sformułowaniu „raczej tak”, aż 36,3% odpowiedzi „raczej nie” i 26,8% - „zdecydowanie nie”. Uzyskanie wsparcia finansowego, rzeczowego, opiekuńczego lub edukacyjnego (w ciągu ostatnich 6 miesięcy) od instytucji samorządowych deklaruje 9,6% Polaków, od fundacji lub stowarzyszeń pozarządowych – 2,5%, od parafii – 4,7%, od organizacji katolickich – 2%. W przyszłości (w okresie następnych 6 miesięcy) działalność na rzecz potrzebujących zamierza podjąć 55% respondentów. W największym stopniu mają to być działania dotyczące pomocy materialnej i finansowej (ponad 70% wskazań), w najmniejszym stopniu organizowania wypoczynku i pomocy merytorycznej, czyli prawnej lub wsparcia psychologicznego (17,6% odpowiedzi pozytywnych). W sytuacji uchwalenia prawa, które jest sprzeczne z naukami Kościoła 41% respondentów twierdzi, iż normy prawa państwowego powinny być przekładana ponad normy kościelne ponieważ dotyczą odmiennych zagadnień. Z kolei dla 33,5% respondentów zasady normatywne Kościoła są ważniejsze od przepisów prawa państwowego. Dla 29,8% Polaków decyzje personalne związane z wyborami prezydenckimi, parlamentarnymi czy samorządowymi uzależnione są od stosunku kandydatów do zasad i nauki wyznawanej religii, a 43,3% Polaków jest odmiennego zdania. 77,7% respondentów zgadza się z twierdzeniem, iż każda religia prowadzi do Boga, tylko różnymi drogami. 33,4% respondentów zgadza się z twierdzeniem, iż byłoby dobrze gdyby w Polsce byli tylko katolicy. Zdaniem 73,4% Polaków nie ma nic złego w tym, iż rodzice wymagają od swoich dzieci podporządkowania się w sprawach religii. 8% Polaków czasami myśli o wyborze innej niż katolicyzm wiary.

Polska i Polacy kojarzą się badanym przede wszystkim z ojczyzną 96,3%, z kulturą i tradycją 94,3% czy też z miejscem, w którym się urodzili 93,3%. Zdecydowanie na dalszym miejscu znalazła się literatura i sztuka 78,2%, ruch solidarnościowy 77,2% czy też autorytety osobowe 69,3%. Polacy najczęściej identyfikują się w kategoriach lokalnych tj. z miejscem, w którym się urodzili 33,2% oraz z miejscowością w której obecnie mieszkają 22,1%. Na dalszym miejscu znajdują się region 19,4%, Polska 20,1%, zaś kategorie globalne tj. europejczycy czy obywatele świata nie odgrywają istotnej roli; badani uważali, że obcokrajowcy czynią Polskę bardziej otwartą na inne kultury (zdecydowanie tak twierdziło 36,9%, raczej tak 37,4%). Obcokrajowcy nie stanowią konkurencji na rynku pracy dla Polaków, tak uważała ponad połowa badanych 52,1% (zdecydowanie tak i raczej tak). Jednak badani podkreślają, że istotna jest asymilacja obcokrajowców z polskim system aksjologiczno-normatywnym. W ocenie badanych, obcokrajowcy, którzy osiedlili się w Polsce powinni nauczyć się języka polskiego i podzielać polskie tradycje i obyczaje (zdecydowanie tak twierdziło 21,2% i raczej tak 35,3% respondentów).