Kultura i kultury mieszkańców Warszawy 2010
NOTA POSTBADAWCZA
Zespół badawczy Instytutu Socjologii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego pod kierownictwem ks. dr hab. Sławomira H. Zaręby, prof. UKSW w dniach od 22 do 27 marca 2010 zrealizował badanie serii Polski Pomiar Postaw i Wartości (podtytuł: Kultura i kultury mieszkańców Warszawy 2010). Badanie przeprowadzono na reprezentacyjnej próbie mieszkańców Warszawy w kategoriach wiekowych powyżej 18 roku życia (N = 1080 respondentów zróżnicowanych pod względem wieku, płci, wykształcenia, sytuacji społeczno-zawodowej, miejsca zamieszkania - dzielnice). Narzędzie badawcze składało się z 6 modułów tematycznych tworzących omnibusowy kwestionariusz wywiadu socjologicznego. Moduły – w kolejności usytuowania w narzędziu badawczym - obejmowały następujący zakres zagadnień społecznych: Kultura małżeństwa i rodziny (dr Martyna Kawińska, Katedra Demografii i Statystyki); Kultura indywidualizmu i konsumpcji (dr Anna Linek, Katedra Małżeństwa i Rodziny); Czas wolny (mgr Wojciech Klimski, Katedra Socjologii Religii); Kultura religijna (ks. dr hab. Sławomir H. Zaręba, prof. UKSW, Katedra Socjologii Religii); Ekologia i styl życia (dr Rafał Wiśniewski, Katedra Socjologii Kultury); Kultura polityczna i obywatelska (mgr Marcin Zarzecki, Katedra Socjologii Religii). Celem badania było zdobycie aktualnych danych dotyczących kluczowych charakterystyk statystyczno-socjologicznych mieszkańców Warszawy.
Współczesne tendencje dotyczące partnerstwa w małżeństwie czy związku, znalazły także potwierdzenie w analizowanym badaniu. Mieszkańcy stolicy przekonani są, że zarabianie pieniędzy na utrzymanie domu, spoczywa w takim samym stopniu na kobiecie jak i mężczyźnie (67,9% odpowiedzi), ale to od mężczyzny zawsze oczekuje się aktywności zawodowej (70,3%). Równocześnie nie ma przyzwolenia, aby wyłącznie kobieta zarabiała pieniądze na utrzymanie domu i rodziny (58,7% odpowiedzi zdecydowanie nie, 26,2% raczej nie). Kiedy w życiu człowieka pojawiają się problemy, to największym wsparciem są (byli) dla nas rodzice, o czym świadczy 73,1% wskazań (zdecydowanie tak 33,1%, raczej tak 40,0%). Równie często swoimi problemami dzielimy się z małżonkiem (partnerem) 70,0%. Bardzo wysoko cenimy sobie także pomoc rodzeństwa 63,6% i przyjaciół 62,8%. Zdecydowanie trudniej piszemy o swoich problemach na forach internetowych - 7,5% deklaracji. Te silne więzi łączące dzieci z rodzicami znajdują także potwierdzenie w opiniach dotyczących różnych form pomocy na rzecz osób starszych. Dla zdecydowanej większości respondentów, opieka nad rodzicami w starszym wieku jest powinnością ich dzieci (74,4% wskazań), przy czym zaledwie 5,0% badanych uznaje, że opieka ta powinna być sprawowana wyłącznie przez instytucje opiekuńcze. Dodatkowo gotowi jesteśmy pokrywać koszty pobytu w instytucjach opiekuńczych (61,3%), przy równoczesnym założeniu, że starsi rodzice powinni przebywać w domach opieki, tylko jeśli jest to konieczne ze względu na ich stan zdrowia (72,2%) wskazań. Starsi rodzice nie są ciężarem dla własnych dzieci, o czym przekonuje nas 64,3% respondentów, a 39,3% z nich gotowych jest zamieszkać ponownie z rodzicami, w celu sprawowania nad nimi pełniejszej opieki.
W badaniu poproszono mieszkańców Warszawy o wskazanie najbardziej pozytywnych i negatywnych aspektów życia w Warszawie. Wśród pozytywnych najczęściej wymieniane były możliwości edukacyjne i zawodowe, a jako negatywne: tempo życia i trudności komunikacyjne. Zapytano także czy mieszkańcy Warszawy różnią się pod jakimś względem od mieszkańców innych miast. Okazuje się, że według badanych podstawową różnicą jest status ekonomiczny (uważa tak ok. 63% badanych, a tylko ok. 16% się z tym nie zgadza), różnica dotyczy także zachowania (57%) oraz cech osobowości (46%). Tu kolejne pytanie: czy ta różnica jest w jakiś sposób odczuwalna przez samych mieszkańców Warszawy? Okazuje się, że tak: 66% badanych uważa, że mieszkańcy stolicy są negatywnie postrzegani przez mieszkańców innych dużych miast (tylko 13% uważa, że tak nie jest), a blisko 51% twierdzi, ze mieszkańcy Warszawy cieszą się wyższym prestiżem wśród mieszkańców mniejszych miejscowości (tylko 26% uważa, że tak nie jest). Natomiast cechy, które badani najczęściej przypisują mieszkańcom Warszawy, prezentują się następująco: pewność siebie (86%), zestresowanie (74%), kreatywność i towarzyskość (po 73%), tzw. cwaniactwo, kombinowanie (72%), nadmierne przykładanie znaczenia do atrybutów stanowiących o wysokim statusie ekonomicznym (68%) oraz do wyglądu zewnętrznego, ubioru (57%). Ponadto: egoizm (62%) i arogancja (61%). Najrzadziej przypisywanymi mieszkańcom Warszawy cechami były: poczucie lęku (tylko 22%) i życzliwość (30%). Jak widać z opisu, dominują tu głównie cechy negatywne. Pozytywne jest jednak to, że jako najważniejsze wartości badani wymieniali przede wszystkim rodzinę i dzieci.
Zrealizowane badanie pokazuje, że 40% mieszkańców Warszawy uznaje, iż posiada odpowiednią ilość czasu wolnego w ciągu tygodnia, natomiast 30% twierdzi, że posiada mało czasu wolnego i nie jest z tego zadowolona. 2% badanych nie posiada czasu wolnego i jest z tego zadowolona. 50% respondentów stara się urozmaicać czas wolny, który posiada, zaś 49% spędza go w ten sam sposób. 50% mieszkańców Warszawy przyznaje, że zdarza im się planować czas, który nie jest poświęcany na obowiązki, zaś 23% respondentów planuje sposób jego zagospodarowania. Ponadto, 44% ankietowanych twierdzi, że ilość czasu wolnego, który posiada nie zmieniła się na przestrzeni 3 ostatnich lat. Obserwowane zmiany w tym zakresie przeważnie idą w kierunku zmniejszania zasobów posiadanego czasu wolnego. 40% indagowanych uznało, że w ciągu trzech ostatnich lat zmniejszyła się ilość posiadanego przez nich czasu wolnego. Przeciwnego zdania jest 15% ankietowanych.
Obecnie 65,9% dorosłych mieszkańców Warszawy określa się bądź to jako głęboko wierzący bądź wierzący, zaś łączny wskaźnik praktykujących systematycznie i niesystematycznie kształtuje się na poziomie 60,2%. Całokształt kultury religijnej środowiska zurbanizowanego tworzą nie tylko deklaracje wiary i praktyk religijnych, ale przede wszystkim podzielany i realizowany system wartości, zachowań i praktyk religijnych, które najczęściej łączą się z życiem rodzinnym i społecznym, a niekiedy i zawodowym. Okazuje się, że w społeczności wielkomiejskiej zwyczaje religijne są integralnym elementem życia rodzinnego, co najbardziej widoczne jest w optyce głównych świąt religijnych. Tylko 8,7% badanych wyraża gotowość do spędzania świąt Bożego Narodzenia i Wielkanocy poza domem, np. w pensjonacie w górach, czy nad morzem. Wciąż żywa jest tradycja pozostawiania wolnego miejsca przy stole wigilijnym (84,1%), wspólnego śniadania wielkanocnego w gronie rodzinnym (94%) oraz urządzanie świątecznych spotkań w miejscu pracy (56-62%). Mieszkańcy Warszawy przykładają dużą wagę do zwyczaju składania sobie życzeń z okazji świąt religijnych. Chociaż starają się przede wszystkim czynić to osobiście (74,6%) bądź przez telefon (84,4%), to coraz częściej przesyłają je za pośrednictwem elektronicznych nośników (SMS - 65,5%; maile - 40,7%). Zdaniem większości badanych (75%) w okresie przedświątecznym należy przygotowywać na ulicach poczęstunki dla osób ubogich i bezdomnych, co wskazywałoby na wrażliwość społeczną i gotowość do altruizmu. Do cech kultury religijnej należy również stosunek do przedmiotów kultu religijnego. I tak, do przywiązania do symboli religijnych zawieszanych w domu przyznaje się 75,6%, a do noszenia ich na sobie 50,5% ogółu badanych. Do umieszczania ich w samochodzie 38,9%. Za wieszaniem krzyża w obiektach użyteczności publicznej opowiada się 42,2% ankietowanych. 63,4% jest za zakładaniem i prowadzeniem przez Kościół rzymskokatolicki Domów Opieki Społecznej ale już tylko 27,8% za prowadzeniem Biur podróży. Tradycjonalizm religijny ujawnia się także w poglądach na pochówek zmarłych: za sposobem tradycyjnym opowiada się 42,9%, a za kremacją 25% badanych. Do zamawiania intencji mszalnej - przynajmniej raz w roku - przyznaje się 28,9% respondentów. Gdy chodzi o uczestnictwo w kulcie religijnym, przeważa pogląd o dowolnym wyborze kościoła na niedzielną mszę św. (84,7%). Co trzeci mieszkaniec Warszawy uczestniczy w rekolekcjach adwentowych (32,3%) i nieznacznie więcej w wielkopostnych (35,4%). Pytani o powołania do stanu duchownego i zakonnego, jedna trzecia (32,5%) deklaruje, że pragnęłaby mieć księdza zaś jedna czwarta siostrę zakonną (26,9%) w swojej rodzinie. Jednocześnie 39,8% z nich jest za jawnością dochodów Kościoła i związków wyznaniowych oraz ich opodatkowaniem. Wielokulturowość społeczeństwa Warszawy ujawnia fakt, że mamy dziś więcej przeciwników (31,3%) niż zwolenników (22,6%) budowy w Warszawie meczetu z minaretem.
Środowisko naturalne i kwestie ekologiczne są traktowana przede wszystkim przez mieszkańców Warszawy jako wartości odczuwane niż realizowane. Badani deklarują, że warto chronić środowisko naturalne: tak uważa 91,7% respondentów. Najczęściej wymieniane motywy skłaniające do ochrony środowiska naturalnego swojego miasta to: zdrowie własne i rodziny (91%), przyroda jako wartość autoteliczna (88,8%) oraz konieczność jego ochrony ze względu na przyszłe pokolenia (81,1% - łącznie odpowiedzi „zdecydowanie tak” i „raczej tak”). Jednak Warszawiacy nie poczuwają się bezpośrednio do odpowiedzialności za działania na rzecz ochrony środowiska naturalnego. W ich ocenie problematyką środowiska naturalnego powinny zajmować się głównie instytucje administracji państwowej i to na różnych szczeblach (lokalnym 53,6% oraz centralnym 27,0%). Natomiast jeden na dziesięciu badanych (12,5%) podkreśla, że jest to pole aktywności mieszkańców miasta. Pomimo przekonania respondentów o wadze środowiska naturalnego i ekologii, występuje rozdźwięk pomiędzy deklaracjami a działaniami: 68,1% badanych używa żarówek energooszczędnych, 44,1% segreguje odpady, 30,6% wybiera produkty w opakowaniach przyjaznych środowisku. Należy przy tym podkreślić, że poziom własnej wiedzy na ten temat jest daleki od zadowalającego. Co drugi badany (49,1%) określa własną wiedzą ekologiczną jako przeciętną, prawie co trzeci badany jako dobrą (31,9%) zaś jeden na dziesięciu (9,4%) ankietowanych uważa, że jest ona niewystarczająca. W uproszczeniu można podsumować, że środowisko naturalne jest wartością (zarówno indywidualną jak i społeczną), ale koszty ochrony środowiska nie w pełni chcemy ponosić.
Kultura polityczna i obywatelska mieszkańców Warszawy wydaje się być interesująca ze względu na szczególną rolę administracyjną i polityczną jaką pełni aglomeracja warszawska. Intryguje dwuznaczny i lękliwy stosunek mieszkańców Warszawy do demokracji jako systemu sprawowania władzy. Aż 50,3% respondentów twierdzi, iż tylko Niewielka grupa ludzi wie co się dzieje w kraju i kontroluje sytuacje w Polsce, prawdziwa demokracja nie istnieje, a 52,8% badanych sądzi, że Najważniejsze decyzje w Polsce i na świecie podejmuje się w tajemnicy. Prawie 70% sondażowanych wskazuje, że Partie polityczne straciły kontakt ze zwykłymi wyborcami, a 57,9% deklaruje, że Potrzeba nam nowego przywódcy, nie należącego do „układu”. Symptomy kryzysu zaufania do demokracji i polskiej sceny politycznej nie wiążą się z wykluczeniem polityki ze sfery indywidualnych zainteresowań - ok. 41% mieszkańców Warszawy podkreśla, że polityka stanowi ważny temat prowadzonych w rodzinie lub ze znajomymi rozmów. Badani reprezentanci Stolicy wykazują stosunkowo niski poziom zaangażowania w działalność formalnych organizacji i stowarzyszeń: zaangażowanie w działalność związków zawodowych zadeklarowało 5,4% respondentów, 1,9% w działalność partii lub organizacji politycznych, 10,5% klubów sportowych, 9,3% stowarzyszeń lub fundacji, 1,5% ruchów ekologicznych, 8,1% organizacji i stowarzyszeń religijnych. Sugeruje to istnienie ugruntowanych pokładów bierności obywatelskiej. Mieszkańców Warszawy mobilizują do działania raczej zapośredniczone formy protestu społecznego, np. 28,9% respondentów brało udział w manifestacjach ulicznych, wiecach i marszach, 53,6% podpisywało listy poparcia dla inicjatyw społecznych lub listy sprzeciwu obywatelskiego, 23,6% uczestnictwo w akcjach wymagających działania w sieci Internet, 7,2% oddało telefoniczny głos poparcia lub sprzeciwu w audycji radiowej. Pozycjonowanie mieszkańców Warszawy w obrębie ideologii politycznej lub programu politycznego to rodzaj politologicznej equilibrystyki. Znacząca większość badanych deklaruje poglądy będące politycznym mixem: 91,9% respondentów stwierdza, że kobiety i mężczyźni powinni mieć równe prawa w życiu publicznym, 42% uznaje za niekorzystne zwiększenie wpływu związków zawodowych na działania rządu, 65% jest za wprowadzeniem robót publicznych na dużą skale, 55,6% jest za ochroną praw mniejszości narodowych, religijnych i innych przed dominacją większości, 62,1% mieszkańców Warszawy uznaje za korzystną podwyżkę podatków dla osób bardzo bogatych, a 78,1% obniżkę podatków dla osób bardzo biednych, 45,3% badanych uważa, że przywrócenie kary śmierci byłoby bardzo niekorzystne. Zdaniem 89,9% respondentów religia jest sprawą prywatną obywateli, dla 74,2% niekorzystne jest zwiększenie wpływu Kościoła na politykę, ale z drugiej strony aż dla 74,6% badanych niekorzystny byłby zakaz nauczania religii we wszystkich szkołach publicznych, a dla 55,6% mieszkańców Warszawy niekorzystne byłoby usunięcie symboli religijnych z urzędów publicznych.
