Etos środowiskowo-zawodowy pracowników administracji publicznej w Polsce 2015

NOTA POSTBADAWCZA

Na przełomie maja i czerwca 2015 r. Pracownia Badawcza Polskiego Pomiaru Postaw i Wartości (PPPiW) zrealizowała w formie on-line badanie empiryczne zatytułowane „Etos środowiskowo-zawodowy pracowników administracji publicznej w Polsce”. Narzędzie badawcze było zlokalizowane w sieci internetowej i dostępne poprzez oprogramowanie LimeSurvey. Respondenci rekrutowali się z szeroko pojętej kategorii urzędników państwowych, wykonujących prace administracyjno-biurowe na rzecz wspólnot lokalnych (samorządowych) oraz ogólnie społeczeństwa polskiego jako całości obywateli.

Warto podkreślić, że badania empiryczne dotyczące etosu poszczególnych grup zawodowych mają w Polsce wieloletnią tradycję, wystarczy tutaj przywołać analizy CBOS-u czy OBOP-u, ale także jednostkowe badania poszczególnych socjologów. Należy dodać również istnienie wielu pozycji historyczno-statystycznych, które opisują pozycję i etos urzędniczy w minionych epokach historycznych. Do tej spuścizny treściowej nawiązuje Zespół Badawczy PPPiW. Szczególnie istotne z punktu widzenia pracy administracyjnej jest jej ukierunkowanie na pomoc obywatelom w załatwianiu podstawowych formalności, a także dopilnowanie uiszczania na rzecz państwa przyjętych zobowiązań. Charakter działania urzędnika państwowego powoduje, że jego osoba poddana jest silnej kontroli społecznej, jest to również zawód zaufania publicznego.   

Próba badawcza tego badania PPPiW wyniosła N=746 respondentów, z wyraźną przewagą kobiet nad mężczyznami. Już te wstępne dane pozwalają określić stopień feminizacji zawodu urzędnika państwowego w polskich realiach, co widoczne jest także w innych zawodach ze sfery budżetowej (np. sektor nauczycielski, opieka pielęgniarska). W kategorii stanu cywilnego 74,3% ankietowanych stanowiły osoby będące w związkach małżeńskich, co z kolei wskazuje na stabilizację życiową polskich urzędników.

Ciekawie przedstawiają się autodeklaracje pracowników sektora administracyjnego, co do zajmowanych stanowisk – aż 42,5% ogółu badanych zadeklarowało, że pracuje na stanowiskach kierowniczych (posady naczelnika lub kierownika), natomiast tylko 12,8% określiło się jako starsi specjaliści. Najmniej wskazań uzyskało najniższe stanowisko w biurokratycznej hierarchii, czyli referent (1,9%). Wymienione dane mogą być przyczynkiem do dyskusji o rzeczywistej strukturze urzędniczej i proporcjach zatrudnienia na konkretnych stanowiskach, w tym oczywiście na pozycjach kierowniczych oraz zwykłych pracowników.

Warto zaznaczyć, że 75,4% uczestniczących w badaniu legitymuje się wykształceniem wyższym magisterskim, natomiast 17,2% wskazuje wykształcenie wyższe licencjackie lub inżynierskie. Tylko 4,8% ankietowanych przyznaje się do posiadania wykształcenia policealnego lub pomaturalnego. Widoczny jest tutaj trend do posiadania jak najwyższych kwalifikacji zawodowych, który jest także wymuszany aktualną polityką kadrową. Ustanawia ona wykształcenie wyższe jako główny wymóg pracy na stanowisku urzędniczym. Nieco ponad połowa ankietowanych zatrudniona była w urzędach gminy (57,3%), natomiast 18,5% w urzędach powiatowych. Najmniej respondentów afiliowało się do urzędów marszałkowskich – tylko 1,9%.

Religijność, jako ważny parametr w kategorii etosu środowiskowo-zawodowego, jest w badanej próbie wysoka. 63,7% uczestniczących w badaniu określiło się jako wierzący, natomiast 49,2% deklaruje systematyczny udział w praktykach religijnych, m.in. udział w coniedzielnej mszy św. W tym kontekście zastanawiają nieco wyniki uzyskane z odpowiedzi na pytanie dotyczące uwzględniania norm religijnych w życiu zawodowym. Wskazania respondentów rozkładają się tutaj niemal równomiernie na likertowskiej skali odpowiedzi: zdecydowanie zgadza się z powyższym stwierdzeniem o uwzględnianiu norm religijnych w życiu zawodowym 12,9% ankietowanych, raczej zgadza się 32,2%, raczej nie zgadza się 20,5% badanych, natomiast 11,5% zdecydowanie się nie zgadza, a brak wyraźnego stanowiska w tej kwestii zaprezentowało 22,8% respondentów. Uzyskane wyniki mogą wskazywać na dużą ambiwalencję stosowania wartości religijnych w życiu zawodowym.

Prawie połowa badanych (41,8%) podaje, że codziennie odmawia modlitwę, niemal równo połowa osób uczestniczących w badaniu (51,9%) deklaruje uczestnictwo w coniedzielnej mszy św. Dane te pokrywają się w dużym stopniu z wcześniejszymi autodeklaracjami wiary wyrażanymi przez indagowanych. W nawiązaniu do tego wątku osobistej religijności Zespół Badawczy PPPiW opracował w narzędziu badawczym następujące pytanie: „Czy zgadza się Pan(i) ze stwierdzeniem, że człowiek wierzący jest bardziej uczciwy i godny zaufania w pracy zawodowej niż człowiek niewierzący?”. Badani w większej ilości wyrazili swoją dezaprobatę – 35,6% ogółu raczej nie zgadza się z takim stwierdzeniem, podczas gdy 27,8% wyraża się w tej kwestii bardziej kategorycznie (zdecydowanie się nie zgadza). Taka stanowczość w wyrażanych poglądach może skłaniać do refleksji. Można więc powiedzieć, że określanie osoby jako wierzącej i praktykującej nie przekłada się automatycznie w opiniach zdecydowanej większości respondentów na poziom zaufania do niej. Jest to także pośrednio wyrażenie obaw co do fasadowej formy religijności, która słabo wiąże się z rzeczywistym postępowaniem i etosowością w stresujących i konfliktowych niekiedy stosunkach pracowniczych.

Na podstawie zgromadzonych danych można powiedzieć, że obraz etosu środowiskowo-zawodowego pracowników administracji publicznej nie jest jednolity na wszystkich polach znaczeniowych. Kategoria religijności jest zaznaczona w odpowiedziach badanych, ale stanowi raczej formę prywatnej duchowości, niż zachowań ściśle społecznych, powiązanych z relacjami zawodowymi. Chociaż z drugiej strony respondenci wielokrotnie w swoich wypowiedziach deklarowali stanowiska zbieżne z doktryną i wykładnią chrześcijańską oraz preferowali wartości religijne, jednocześnie wyrażając aprobatę wobec katolickiego wzorca moralności czy etyki, chociażby w kwestiach pieniężnych.